شبه خانواده به خانواده‌ای گفته می شود که ضمن حفظ بافت خانوادگی، مراقبت و پرورش یک الی سه نفر از کودکان تحت سرپرستی سازمان بهزیستی را به طور موقت و با نظارت کارشناسی سازمان عهده دار میشود.
شرایط کلی ویژه کودکان درشبه خانواده:
- کلیه کودکان مقیم خانه‌های کودکان، خانه موقت و دیگر واحدهای شبانه روزی، با بررسی کارشناس و نظارت مستمر می‌توانند با رعایت ضوابط سازمان و موازین حقوقی و تایید کمیته شبه خانواده استان جهت مراقبت وزندگی در شبه خانواده با صلاحیت انتقال یابند که خواهران و برادران در اولویت تحویل به شبه خانواده قرار می‌گیرند.
- درصورتی که کودکان، مجموعه‌ای از خواهران و برادران یک خانواده را تشکیل دهند به پیشنهاد کارشناس و تایید کمیته شبه خانواده استان، تعداد بیشتر از 3 نفر از فرزندان می‌توانند به یک خانواده واگذار شوند.
شرایط خانواده پذیرای کودک:
1- ایرانی، مسلمان، متعهد و معتقد به مبانی اعتقادی و اسلامی، فاقد سوء پیشینه کیفری، مشهور به حسن اخلاق و دارای انسجام و توانایی و مهارت کافی در پرورش کودکان باشد.
تبصره: برای فرزندان اقلیت های دینی و مذهبی خانواده متقاضی از همان اقلیت باشد.
2- با توجه به سن و جنس فرزند و مدت نگهداری، خانواده متقاضی می‌بایست نسبت به ایجاد زمینه‌های محرمیت اقدام نموده و به اصول دقیق موازین شرعی و پرورش اسلامی متعهد باشد و بدان عمل نماید.
3- برخورداری اعضاء خانواده از سلامت روان و سلامت جسمانی در حد ایفای نقش مسئولیت نسبت به فرزندان و حفظ حقوق آنان ضروری است.
4- بستگان سببی و نسبی کودک در صورت واجد شرایط بودن در اولویت تحویل کودک قرار می‌گیرند.
5- متقاضیان داوطلب سرپرستی غیر از بستگان می‌بایست حداقل دارای مدارک تحصیلی دیپلم باشند.
تبصره: متقاضیان سرپرستی دارای تحصیلات کارشناسی مرتبط (علوم تربیتی، روان شناسی، جامعه شناسی و مددکاری) با حفظ سایر شرایط نسبت به دیگر متقاضیان در اولویت می‌باشند.
6- متقاضیان می‌بایست ضمن دارا بودن انسجام خانوادگی، از شناخت، تجربه و توانایی لازم در مراقبت از کودکان برخوردار باشند.
7- پس از پذیرش فرزندان در خانواده، تعداد اعضای خانواده متقاضی سرپرستی نباید از هفت نفر تجاوز نماید.
8- سن زن و شوهر متقاضی سرپرستی می‌بایست حداقل 25 و حداکثر 50 سال باشد.
تبصره: در موارد استثنایی و تنها در خصوص بستگان و با رعایت موازین کارشناسی و تایید کمیته شبه خانواده تغییر در محدودیت سنی و محدودیت در تعداد اعضای خانواده متقاضی امکان پذیر می‌باشد.
9- خانواده متقاضیان سرپرستی می بایست از تمکن مالی مناسب و درآمد مستمر برخوردار باشند.
تبصره: اعضاء خانواده و بستگاه کودک با در نظر داشتن بند 9-8-7-5 در صورت تقاضا و تایید نیاز آنان توسط کمیته امور شبه خانواده با در نظر داشتن مصالح کودک می‌توانند مشمول مقررات مالی این دستورالعمل شوند.
10- خانم های فاقد همسر در صورت دارا بودن سایر شرایط سرپرستی با تایید کمیته شبه خانواده استان می‌توانند سرپرستی از یک تا سه کودک دختر را عهده دار شوند.
11- در صورتی که کودک تحویلی به خانواده، دارای معلولیت و نیازهای ویژه باشد (معلولیت جسمی، ذهنی، یا اختلالات رفتاری) خانواده متقاضی می باید دارای تخصص بوده و یا دوره های آموزشی متناسب با نیازهای کودک را گذرانده باشد.
12- ارائه خدمات توانبخشی مورد نیاز به کودک معلول با هماهنگی معاونت امور توانبخشی بر عهده سازمان خواهد بود.
فرآیند انتقال کودکان به شبه خانواده:
1- قبل از انتقال کودکان به خانواده، بهزیستی استان موظف به ارائه آموزش لازم به خانواده های پذیرای کودکان می‌باشد.
2- فرزندان واجد شرایط تحویل به شبه خانواده، با مطالعه کارشناسی، نظر فرزند، نظر سرپرست شبه خانواده و با در نظر گرفتن مصالح تربیتی و حقوقی کودک انتخاب می شوند.
3- ایجاد زمینه های مناسب آشنایی اعضای شبه خانواده با فرزندان و شناخت محیط جدید زندگی قبل از تحویل فرزندان می بایست مورد توجه و برنامه ریزی مناسب قرار گیرد.
4- ارتباط با خانواده اصلی و بستگان با رعایت حقوق و مصالح کودکان و با بررسی کارشناسی نحوه ارتباط کودک با خانواده اصلی و بستگان در برنامه مراقبت کودک به صورت مدون درج شده و پیگیری و نظارت بر آن بر عهده کارشناسان و مسئولین سازمان بهزیستی است.
5- بهزیستی استان موظف است که گزارشات مربوط به تحویل و نظارت بر زندگی کودکان در شبه خانواده را به دفتر امور شبه خانواده بهزیستی کشور منعکس نماید.
6- گزینش خانواده داوطلب (شبه خانواده) و یا تحویل از خانواده می بایست از طریق کمیته امور شبه خانواده در استان (شامل: مدیرکل استان، معاون امور اجتماعی، کارشناس شبه خانواده، مدیر بهزیستی شهرستان و کارشناس حقوقی سازمان) صورت پذیرد.
7- بهزیستی استان می بایست پس از موافقت با تحویل کودک به خانواده، اقدامات لازم را جهت صدور معرفی‌نامه به مراجع قضایی برای دریافت حکم امین موقت کودکان به عمل آورد.
8- پس از تحویل کودک به خانواده می‌بایست اقدامات لازم در زمینه رفع نیازهای اساسی کودک ازجمله تامین نیازهای جسمانی، روانی، عاطفی، فرهنگی، اجتماعی، بهداشتی و تحصیلی کودک از طریق اعضاء خانواده فراهم شود.
9- کلیه هزینه‌های مورد نیاز کودک پس از تحویل کودک به خانواده به عهده سرپرست خانواده می باشد.
10- در طول اقامت کودک در خانواده می بایست وضعیت کودک مورد نظارت مستمر سازمان قرار گیرد و گزارشات لازم در پرونده اجتماعی کودک درج شود.
11- با ارزیابی مناسب از ویژگی‌های خانواده متقاضی و نیازها و ویژگی‌های کودکان واگذار شده، زمینه همزیستی موفق کودک با خانواده و ثبات نسبی در روابط عاطفی کودک فراهم شده و از تغییرات مکرر در محیط زندگی او حتی‌الامکان اجتناب شود.
12- درصورت عدم توانمندی خانواده درحمایت مناسب از کودک و یا وجود سوءرفتار نسبت به کودک و در صورت عدم رضایت از کیفیت حمایت و مراقبت از کودک می‌بایست اقدامات لازم به منظور جداسازی کودک از خانواده صورت پذیرد.
13- جداسازی کودک از خانواده با نظر کارشناسی و تایید امور شبه خانواده استان صورت می‌پذیرد.
تبصره: تنها در موارد اضطراری و احساس وجود خطر و یا سوء رفتار نسبت به کودک و در دسترس نبودن کمیته استانی، اقدامات لازم جهت انتقال کودک از شبه خانواده می‌بایست در اسرع وقت و با نظر کارشناس مربوطه صورت پذیرد و پرونده جهت تصمیم نهایی به کمیته امور شبه خانواده ارجاع شود.
