شبه خانواده به خانواده‌اي گفته مي شود كه ضمن حفظ بافت خانوادگي، مراقبت و پرورش يك الي سه نفر از كودكان تحت سرپرستي سازمان بهزيستي را به طور موقت و با نظارت كارشناسي سازمان عهده دار ميشود.

شرايط كلي ويژه كودكان درشبه خانواده:

- كليه كودكان مقيم خانه‌هاي كودكان، خانه موقت و ديگر واحدهاي شبانه روزي، با بررسي كارشناس و نظارت مستمر مي‌توانند با رعايت ضوابط سازمان و موازين حقوقي و تاييد كميته شبه خانواده استان جهت مراقبت وزندگي در شبه خانواده با صلاحيت انتقال يابند كه خواهران و برادران در اولويت تحويل به شبه خانواده قرار مي‌گيرند.

- درصورتي كه كودكان، مجموعه‌اي از خواهران و برادران يك خانواده را تشكيل دهند به پيشنهاد كارشناس و تاييد كميته شبه خانواده استان، تعداد بيشتر از 3 نفر از فرزندان مي‌توانند به يك خانواده واگذار شوند.

شرايط خانواده پذيراي کودک:

1- ايراني، مسلمان، متعهد و معتقد به مباني اعتقادي و اسلامي، فاقد سوء پيشينه كيفري، مشهور به حسن اخلاق و داراي انسجام و توانايي و مهارت كافي در پرورش كودكان باشد.
تبصره: براي فرزندان اقليت هاي ديني و مذهبي خانواده متقاضي از همان اقليت باشد.

2- با توجه به سن و جنس فرزند و مدت نگهداري، خانواده متقاضي مي‌بايست نسبت به ايجاد زمينه‌هاي محرميت اقدام نموده و به اصول دقيق موازين شرعي و پرورش اسلامي متعهد باشد و بدان عمل نمايد.

3- برخورداري اعضاء خانواده از سلامت روان و سلامت جسماني در حد ايفاي نقش مسئوليت نسبت به فرزندان و حفظ حقوق آنان ضروري است.

4- بستگان سببي و نسبي كودك در صورت واجد شرايط بودن در اولويت تحويل كودك قرار مي‌گيرند.

5- متقاضيان داوطلب سرپرستي غير از بستگان مي‌بايست حداقل داراي مدارك تحصيلي  ديپلم باشند.
تبصره: متقاضيان سرپرستي داراي تحصيلات كارشناسي مرتبط (علوم تربيتي، روان شناسي، جامعه شناسي و مددكاري) با حفظ ساير شرايط نسبت به ديگر متقاضيان در اولويت مي‌باشند.

6- متقاضيان مي‌بايست ضمن دارا بودن انسجام خانوادگي، از شناخت، تجربه و توانايي لازم در مراقبت از كودكان برخوردار باشند.

7-  پس از پذيرش فرزندان در خانواده، تعداد اعضاي خانواده متقاضي سرپرستي نبايد از هفت نفر تجاوز نمايد.

8- سن زن و شوهر متقاضي سرپرستي مي‌بايست حداقل 25 و حداكثر 50 سال باشد.
تبصره: در موارد استثنايي و تنها در خصوص بستگان و با رعايت موازين كارشناسي و تاييد كميته شبه خانواده تغيير در محدوديت سني و محدوديت در تعداد اعضاي خانواده متقاضي امكان پذير مي‌باشد.

9- خانواده متقاضيان سرپرستي مي بايست از تمكن مالي مناسب و درآمد مستمر برخوردار باشند.
تبصره: اعضاء خانواده و بستگاه كودك با در نظر داشتن بند 9-8-7-5 در صورت تقاضا و تاييد نياز آنان توسط كميته امور شبه خانواده با در نظر داشتن مصالح كودك مي‌توانند مشمول مقررات مالي اين دستورالعمل شوند.

10- خانم هاي فاقد همسر در صورت دارا بودن ساير شرايط سرپرستي با تاييد كميته شبه خانواده استان مي‌توانند سرپرستي از يك تا سه كودك دختر را عهده دار شوند.

11- در صورتي كه كودك تحويلي به خانواده، داراي معلوليت و نيازهاي ويژه باشد (معلوليت جسمي، ذهني، يا اختلالات رفتاري) خانواده متقاضي مي بايد داراي تخصص بوده و يا دوره هاي آموزشي متناسب با نيازهاي كودك را گذرانده باشد.

12- ارائه خدمات توانبخشي مورد نياز به كودك معلول با هماهنگي معاونت امور توانبخشي بر عهده سازمان خواهد بود.

فرآيند انتقال كودكان به شبه خانواده:

1- قبل از انتقال كودكان به خانواده، بهزيستي استان موظف به ارائه آموزش لازم به خانواده هاي پذيراي كودكان مي‌باشد.

2- فرزندان واجد شرايط تحويل به شبه خانواده، با مطالعه كارشناسي، نظر فرزند، نظر سرپرست شبه خانواده و با در نظر گرفتن مصالح تربيتي و حقوقي كودك انتخاب مي شوند.

3- ايجاد زمينه هاي مناسب آشنايي اعضاي شبه خانواده با فرزندان و شناخت محيط جديد زندگي قبل از تحويل فرزندان مي بايست مورد توجه و برنامه ريزي مناسب قرار گيرد.

4- ارتباط با خانواده اصلي و بستگان با رعايت حقوق و مصالح كودكان و با بررسي كارشناسي نحوه ارتباط كودك با خانواده اصلي و بستگان در برنامه مراقبت كودك به صورت مدون درج شده و پيگيري و نظارت بر آن بر عهده كارشناسان و مسئولين سازمان بهزيستي است.

5- بهزيستي استان موظف است كه گزارشات مربوط به تحويل و نظارت بر زندگي كودكان در شبه خانواده را به دفتر امور شبه خانواده بهزيستي كشور منعكس نمايد.

6- گزينش خانواده داوطلب (شبه خانواده) و يا تحویل از خانواده مي بايست از طريق كميته امور شبه خانواده در استان (شامل: مديركل استان، معاون امور اجتماعي، كارشناس شبه خانواده، مدير بهزيستي شهرستان و كارشناس حقوقي سازمان) صورت پذيرد.

7- بهزيستي استان مي بايست پس از موافقت با تحويل كودک به خانواده، اقدامات لازم را جهت صدور معرفي‌نامه به مراجع قضايي براي دريافت حكم امين موقت كودكان به عمل آورد.

8- پس از تحويل كودك به خانواده مي‌بايست اقدامات لازم در زمينه رفع نيازهاي اساسي كودك ازجمله تامين نيازهاي جسماني، رواني، عاطفي، فرهنگي، اجتماعي، بهداشتي و تحصيلي كودك از طريق اعضاء خانواده فراهم شود.

9- كليه هزينه‌هاي مورد نياز كودك پس از تحويل كودك به خانواده به عهده سرپرست خانواده مي باشد.

10- در طول اقامت كودك در خانواده مي بايست وضعيت كودك مورد نظارت مستمر سازمان قرار گيرد و گزارشات لازم در پرونده اجتماعي كودك درج شود.

11- با ارزيابي مناسب از ويژگي‌هاي خانواده متقاضي و نيازها و ويژگي‌هاي كودكان واگذار شده، زمينه همزيستي موفق كودك با خانواده و ثبات نسبي در روابط عاطفي كودك فراهم شده و از تغييرات مكرر در محيط زندگي او حتي‌الامكان اجتناب شود.

12- درصورت عدم توانمندي خانواده درحمايت مناسب از كودك و يا وجود سوءرفتار نسبت به كودك و در صورت عدم رضايت از كيفيت حمايت و مراقبت از كودك مي‌بايست اقدامات لازم به منظور جداسازي كودك از خانواده صورت پذيرد.

13- جداسازي كودك از خانواده با نظر كارشناسي و تاييد امور شبه خانواده استان صورت مي‌پذيرد.
تبصره: تنها در موارد اضطراري و احساس وجود خطر و يا سوء رفتار نسبت به كودك و در دسترس نبودن كميته استاني، اقدامات لازم جهت انتقال كودك از شبه خانواده مي‌بايست در اسرع وقت و با نظر كارشناس مربوطه صورت پذيرد و پرونده جهت تصميم نهايي به كميته امور شبه خانواده ارجاع شود.